میرزاده عشقی که ذوق کلام‌پردازی و شاعری داشت و در دارالحان (کنسرواتوار) استانبول هم از آموزه‌های موسیقی بهره گرفته بود، در مسیر نوگرایی و تجددطلبی ذاتی‌اش، نمایش‌ موسیقیایی رستاخیز شهر یاران ایران را درباره‌ی گذشته‌ی ایوان مدائن نوشت و آن را با آوا و نواهای ایرانی بخش‌بندی کرد؛ به این هدف که آن را در بازگشت از استانبول به ایران و در قالب تلفیق موسیقی و نمایش روی صحنه آورد.
هر چند که بنا به روایت محمود خوشنام اجرای این اپرا در سال ۱۳۰۱ و در سالن نمایش گراند هتل، در حد اجرای ایده‌های اولیه‌اش باقی ماند، با این حال این تلاش را باید جلوه‌ای از تجددطلبی جریان موسوم به روشنفکری در دست‌یابی به فرم‌های هنری غربی و تسکین‌دهی و یا مخفی‌کاریِ عقب‌ماندگی فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ی پیرامونشان دانست.
هرچند که سرانجام تلخ این اندیشمند/ شاعر/ آهنگ‌ساز را می‌توان به مثابه‌ی آینه‌ای مقابل تلاش‌های این‌چنینیِ این نحله‌ی فکری، دست‌کم در اوایل قرن اخیر، به حساب آورد.

پیشنهاد مطالعه: کتاب «عشقی: سیمای نجیب یک آنارشیست»
نوشته‌‌ی محمد قائد، نشر «ماهی»، ۱۳۷۷