«هِد» به جای «سوزن»

۱۳۵۴: تغییر قالب انتشار موسیقی از «صفحه گرام» به «کاست»
«سده‌ی سنگ و الماس» (ضمیمه‌ی روزنامه‌ی «همشهری»)
۲۷ آبان ۱۳۹۹
حسین عصاران

سال ۱۳۵۴ نقطه‌ی عطفی مهمی برای چگونگی عرضه و انتشار موسیقی در گونه‌های مختلف آن بود. از اواخر سال ۱۳۵۳ قالبِ انتشار موسیقی در ایران از جانب کمپانی‌های تولیدکننده از صفحه‌ی گرام به کاست تغییر کرد تا از پی آن، مناسبات و معیارهای ساخت، تولید، انتشار و فروش موسیقی و ترانه نیز دستخوش دگردیسی بنیادین شود.
پیش از این و بر مبنای ساختار صفحات گرام هفت اینچ (مصطلح شده به نام چهل و پنج دور) امکان انتشار مستقل ترانه‌ها و یا قطعات کوتاهِ موسیقایی و در نتیجه هویت‌یابی آن‌ها به شکل مجرد فراهم بود. اما از پیِ این تغییر قالب، ضروری می‌نمود که هر کار موسیقایی اجرا شده، در انتظار قرارگیری در کنار قطعات دیگر (برای رسیدن به حد نصاب موردنیاز برای تکمیل دو رویِ کاست) باقی بماند.
اولین راهکارِ کمپانی‌ها برای کاهش این دوره‌‌ی انتظار، پشت هم چیدن قطعات مختلف – از گونه‌های متنوع و با کیفیت هنری متفاوت – بود که این خود به درهم شدگی و اختلاط آثار مختلف شد. (هرچند که این نگرش از سوی کمپانی‌ها ذیل عنوان برآورده‌ کردن سلیقه‌های متنوع توجیه می شد.)
در چنین فضایی مباحثی چون شراکت کمپانی‌ها در تدوین یک کاست و تکثیر و انتشار آن، فروش لیبل، آلبوم‌های رنگارنگ، تدوین کاست از ترانه‌های یک خواننده بدون در نظر گرفتن سال ساخت آن‌ها، لیبل‌های مجهول، تکثیر غیرمجاز و… به تغییر بنیادینِ مناسبات بازار انتشار موسیقی انجامید که هر کدام از این موارد برحسب سلیقه و روش کاری کمپانی‌ها واجد سویه‌های مثبت و منفی می‌شد.
این رویکردِ تازه برای کمپانی‌ها مصداق اتفاق دو سر بُرد بود؛ از یک‌سو کاهش هزینه‌های سرانهِ از راه افزایش میزان تولید و در نتیجه تولید و تکثیر آلبوم‌های بیشتر و متنوع‌تر و از سوی دیگر ریسکِ کمتر در زمینه سرمایه‌گذاری تولید و تکثیر؛ چرا که در صورت عدم استقبال احتمالی از آلبوم‌های تکثیرشده، امکان ضبط صدای تازه روی نوارهای فروش نرفته ممکن بود.
به بیان دیگر با این تغییر، از نقش پدیدآورندگان اثر به نفع خواننده‌ها و کمپانی‌ها کاسته شد که اولین نتیجه آن سست شدن بیش از پیشِ معیارهای هنری و افزایش بی‌ضابطه‌ی تولید ترانه بود. اما سویه‌های مثبت این تغییر رویکرد هم خیلی زود و با شکل‌گیری چند موسسه‌ی تازه از راه رسید.