دولتی‌ها

۱۳۲۹: شكل‌گيری اداره‌ی كل هنرهاي زيبا
«سده‌ی سنگ و الماس» (ضمیمه‌ی روزنامه‌ی «همشهری»)
۲۹ شهریور ۱۳۹۹
حسین عصاران

در بهمن سال ۱۳۲۹ وقتی اداره‌ی کل هنرهای زیبا به ظاهر درون ساختار وزارت فرهنگ (اما در واقع مستقل از آن) شکل گرفت، مهرداد پهلبد (شوهر شمس پهلوی و برادرزاده غلامحسین مین‌باشیان) این امکان را یافت تا برای اداره‌‌ی تحت نظرش ردیف بودجه‌ای مستقل و با اهداف مشخص دریافت کند. پیش از این، همه‌‌ی شئون هنرِ دولتی به هنرستان عالی موسیقی و یک مجموعه کوچک مربوط به صنایع‌دستی و یک ارکستر سمفونیکِ نیمه تعطیل خلاصه می‌شد که ذیل اداره‌ صنایع مستظرفه اداره می‌شد.
اما با ۱۵۰ هزار تومان «عطیه ملوکانه» و سپس تصویب ردیف بودجه‌‌ی مشخص، دوره‌ی یکه‌تازی و صاحب‌اختیاری مهرداد پهلبد بر گستره‌ی هنر ایران آغاز، با تشکیل وزارت فرهنگ و هنر در سال ۱۳۴۲ رسمیت، و تا انقلاب سال ۱۳۵۷ ادامه یافت.
نقطه‌ی عطفی مهم برای کلیت هنر و در نتیجه موسیقی که جدا از سر و سامان گرفتن وضعیت ارکستر سمفونیک و یا شکل‌گیری ارکسترهای پنج‌گانه‌ی هنرهای زیبا، به شکل‌گیری رقیبی جدی و همیشگی بر سازمان رادیو (و سپس «رادیو و تلویزیون») و از آن مهم‌تر نیرویی پس‌زننده برای هنر مستقلِ غیرحکومتی انجامید. در چنین ساختاری معنای هنرمند دولتی و هنر دولتی یارگیری گسترده‌ای کرد و و در ادامه‌اش سانسور هم روندی سیستماتیک پیدا کرد.

پیشنهاد: پروژه‌ی تاریخ شفاهی ایران در «بنیاد مطالعات ایران»
گفتگو با مهرداد پهلبد، ۱۹۸۴