انقلابی‌شده‌ها

نگاهی به فضای ترانه بعد از انقلاب
کانال «ترانه‌بازی»
۸ آذر ۱۳۹۶
حسین عصاران

در ایام شکل‌گیری و اوج‌گیری اعتراضات عمومی سال ۱۳۵۷ و بعد از آن، ترانه در واگویی موقعیت و مختصات سیاسی و اجتماعی جامعه شهری ایران نقش مهمی یافت. آن‌چنان‌که هم‌اکنون و پس از گذشت به قریب چهار دهه از آن ایام، یکی از موارد مطالعاتی دقیق درباره آن دوران، همین ترانه‌های به یادگار مانده‌اش است که واگویه‌هایی از وضعیت انقلابی جامعه بوده و طبعاً باید آن‌ها را ذیل عنوان ترانه‌های انقلابی دسته‌بندی کرد.
در آن دوران خوانندگانِ قبلی ترانه‌ها نیز به تبعیت از شرایط دگرگون‌شده‌ی روز، در بسیاری موارد مجری ترانه‌هایی شدند که هیچ نسبتی با آثار قبلی کارنامه‌ی هنرورزی آن‌ها نداشت.

 

جلد مجموعه‌ای از ترانه‌های اجرا شده با صدای ابی‌لیتلز پیش از انقلاب
ناشر: آونگ 

 

به‌عنوان نمونه ابی لیتلز، که به لطف شباهت بسیار ِصدایش به صدای دمیس روسس، چند ترانه از این خواننده‌ی یونانی را با بازتنظیم‌های اریک و بیژن قادری بازاجرا کرده بود، از این راه  به معروفیتی رسیده بود.
یکی از ترانه‌هایی که او در همان سال‌های میانی دهه پنجاه، با همان شعر و ملودی اولیه و تنظیم مجدد اریک بازخوانی کرد، ترانه‌ی The House Of Rising Sun بود که قبلاً و در سال 1964(1343) توسط گروه معروف The Animals اجرا شده بود.

 

ترانه‌ی House of the Rising Sun با اجرای گروه The Animals

 

همین خواننده در سال ۱۳۵۸ و اوج شرایط خروشان بعد از انقلاب، روی موسیقی بی‌کلام همین اجرا، شعری با نام قلب تاریخ را بازخوانی کرد.
کلام‌پرداز ترانه‌ی قلب تاریخ، بنا به اطلاعات مندرج روی جلد آلبوم راه شهادت ( آونگ شماره 166 ) هنرورز ناشناخته‌ای با نام کامران نجف‌زاده است. (انطباق این نام با نام خبرنگار معروف از شوخی‌های به‌جای گردش روزگار است.)

ترانه‌ی شهید، قلب تاریخ
 کلام‌پرداز: کامران نجف‌زاده،

ملودی: برگرفته از ملودی ترانه‌ی House of the Rising Sun (گروه The Animals)
تنظیم: اریک
خواننده: ابی لیتلز
ناشر: آونگ
آلبوم راه شهادت، آونگ ۱۶۶

از کلام این ترانه‌ی انقلابی شده مشخص است که این کلام‌پرداز، با استفاده از شعاری‌ترین و دم‌دستی‌ترین واژه‌های رایج در ادبیات شعارزده و انقلابی آن دوران، روی ملودی آن ترانه‌ی اولیه، کلام موردپسندش را جاسازی کرده است؛ که برای نمونه می‌توان به دو خط زیر به‌عنوان یک شاهد از تراز کیفی و هنری ِ این کلام‌پردازی اشاره کرد:

شهید! قلب ِ تاریخ زمینه
شهید نبض خاک قرآن 
واسه‌ی همیشه بیدار! ای شهید!

یا

ظلم و ستم شده، سهم ما
یا مولا! کمک کن به ما

گذشته از تراز معنایی کلام این ترانه و بی‌بهره‌گی این کلام‌پرداز از توانایی تلفیق واژه‌ها روی ملودیِ از پیش تصنیف شده، سؤال اینجاست که آیا این قبیل ترانه‌سازی‌ها را می‌توان ذیل عنوان هیجانات انقلابی فضای جوشان و خروشان آن ایام توجیه کرد؟یا اینکه در نگاهی دیگر این موارد را باید جزء فرصت‌طلبی‌های رایج در این زمینه دانست؟

 

هفته‌ی جوانان امروز؛ شماره‌ی ۶۴۹ (۱۸ تیر ۱۳۵۸)

همچنان که هفته‌ی جوانان امروز در شماره‌ی ۶۴۹ (۱۸ تیر ۱۳۵۸) ، از قول ابی لیتلز و کامران نجف‌زاده خبر داده است که اولین کنسرت خوانندگان بعد از پیروزی انقلاب و به مناسبت زادروز فرخنده‌ی امام عصر، با رعایت شرایط فراوان، موفق به اخذ اجازه‌ی رسمی از دفتر مرکزی کمیته‌ موقت انقلاب اسلامی گردیده است.

به گمان من، فارغ از این‌گونه نیت‌خوانی‌ها، نقد این نگرش و یادآوری نقادانه‌ی این ترانه‌ها سودآورتر است.