حسرت لمس دورانِ رفته
فیلم «بی‌قرار»؛ تنها یادگاری به‌جا مانده از استودیوهای دهه‌ی پنجاه
">
تا آن‌جا که دانسته‌ام این تصاویر تنها نمونه‌ی ثبت شده و باقی‌مانده از ضبط یک ترانه در استودیوهای ضبط موسیقی در سال‌های قبل از انقلاب است.
این تصاویر مربوط به فیلم بی‌قرار ساخته‌ی ایرج قادری در سال 1352 است که در آن پوران در نقش یک خواننده، در اواسط فیلم، ترانه‌ی لج و لجبازی را در استودیو می‌خواند. کلام پرداز و ملودی‌ساز این ترانه جهانبخش پازوکی و تنظیم‌کننده‌ی آن هم ناصر چشم آذر است.
ناصر چشم آذر در مورد این تصاویر گفت:
«ایرج قادری برای فیلم چند ترانه احتیاج داشت که جهانبخش پازوکی آن‌ها را ساخت. ترانه‌های لج و لج بازی و من چه کنم را من تنظیم کردم و ترانه‌ی سرنوشت را استاد واروژان … روزی که ترانه‌ی لج و لجبازی را در استودیو بِل ضبط می‌کردیم، ایرج قادری و فیلم‌بردار هم به استودیو آمدند و بعد از اتمام کار از ما خواستند که چند نما از مراحل ضبط ترانه هم بگیرند تا در فیلم استفاده کنند. از نوازنده‌ها خواستیم دوباره نشستند، مطابق معمول من به عنوان رهبر ارکستر در اتاق ضبط ایستادم و آقای پازوکی و صدابردار پشت میز ضبط نشستند و این نماها را گرفتند…
اما در آن سال‌ها استفاده از نوازندگان ارکستر سمفونیک در ضبط ترانه‌ها و یا موسیقی‌متن فیلم‌ها همواره با ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های اداری از جانب وزارت فرهنگ و هنر مواجه می‌شد. به نحوی که نوازندگی را در ارکسترهایی جز خود ارکستر سمفونیک، دون شأن نوازندگان ماهر خود می‌دانست. سیاوش ظهیرالدینی – که در این تصاویر هم با لباس سبز در جلوی دوربین و به عنوان نوازنده آلتو حضور دارد – درباره‌ی این محدودیت‌ها به من گفت:
«من و بچه‌ها ضبط‌های استودیویی را کاملاً مخفیانه می‌رفتیم! وقتی ما در ارکستر سمفونیک قراردادی می‌بستیم به ما می‌گفتند که موظفید برای اجرای دیگر ارکسترها نروید. حتی آدم گذاشته بودند و اگر من سر ارکستر نمی‌رفتم و ته و توی کار در می‌آمد که من در استودیویی شروع به کار کردم، قرارداد ما باطل می‌شد، شخصی به نام آقای «لواسانی» اصلاً مأمور این کار بود… این مسئله در دوره‌های مختلف متفاوت بود؛ اما اوایل دهه‌ی پنجاه که «فرهاد مشکات» رهبر ارکستر سمفونیک شد، داستان خیلی جدی شد …»
او در مورد حضور در مقابل دوربین این فیلم هم‌چنین گفت:
«همین تصاویر را هم از پشت سر ما گرفتند. این هم به‌خاطر رفاقت بچه‌ها با ناصر بود. به دلیل همان محدودیت‌هایی که برای بچه‌ها در ارکستر بود. خدابیامرز ایرج قادری خیلی اصرار داشت که حتماً از ارکستر هم فیلم گرفته شود. به دلیل همان محدودیت‌ها بنا شد از پشت در اتاق ضبط، فیلم بگیرند که نوازنده‌ها دیده نشوند …»
چند نکته از این فیلم:
نخست- در این تصاویر برخی مشخصه‌های ضبط موسیقی در آن دوره مانند هم‌نوازی کل ارکستر و ضبط همزمان تمام سازها، حضور تنظیم‌کننده، به عنوان رهبر ارکستر در اتاق ضبط، دستگاه‌های ضبط صدا روی نوار نوارهای «ربع اینچ» و نظارت ملودی‌ساز برای اجرای خواننده بیرون از اتاق ضبط ثبت شده است. تنها مورد متفاوت با اصل، اجرای همزمان خواننده با ارکستر است. در آن دوره هم، در اکثر قریب به اتفاق موارد، ابتدا صدای موسیقی ترانه ضبط و بعد با پخش صدای موسیقی برای خواننده، صدای او نیز ضبط و سپس میکس می‌شد. اما در این فیلم، لحظات ضبط ترانه به‌صورت اجرای همزمان خواننده و ارکستر بازسازی شده است.
