ماهی سیاه چشمه، حالا خود حاکم دریاست

درباره‌ی آلبوم «دوست خوب بچه‌ها» با صدای حبیب
کانال «ترانه‌بازی»
۲۸ فروردین ۱۳۹۸
حسین عصاران

آن آزادی نسبی‌ای که در ماه‌های اول بعد از انقلاب سال1357 بر مطبوعات و سینما حاکم شد و خیلی زود هم از درون پاشید، در عرصه‌ی ترانه کمی زودتر آغاز و کمی دیرتر هم پایان یافت؛ از زمان تخریب ساختار اداری در پاییز 1357 و در نتیجه رفع نظارت شوراهای رسمی شعر و ترانه، تا زمان اعلام رسمی ممنوعیت انتشار ترانه و موسیقی در اواخر تابستان 1359، مقطع مهمی در عرصه‌ی موسیقی ایران است که محل شرح و بسط آن اینجا و یا حتی یک مقاله‌ی مبسوط هم نیست.
در این میان ترانه‌های زیادی هم‌نوا باارزش‌های تازه پاگرفته‌ی در متن جامعه‌ی به شدت انقلابی آن دوران، خلق، اجرا و منتشر شد که مرور و تحلیل آن‌ها می‌تواند مبنای یک شکل‌گیری یک پایان‌نامه‌ی دانشگاهی باشد.(کدام دانشجو؟ کدام دانشگاه؟ کدام استاد؟)

یکی از اتفاقات جالب توجه، شکل‌گیری گونه‌ای از آلبوم‌های موسیقی ذیل عنوان کنسرت بود که طی آن، روی برخی ترانه‌های قدیمی‌تر و یا ترانه‌های تازه اجرا شده در داخل و یا غربت، افکت‌های گل درشتِ کف زدن و تشویق قرار می‌دادند تا کلیت آلبوم، شکل و فضای کنسرت بگیرد. (شاید معروف‌ترین این گونه را بتوان آلبوم سُل یک از ساخته‌های کوروش یغمایی باشد.)

آلبوم کنسرت حبیب نمونه‌ی جالبی است که به رغم استفاده از عنوان کنسرت روی جلد آن، هیچ تمهیدی برای شکل‌دهی تصنعی فضای کنسرت و یا اجرای زنده در آن اعمال نشده است.
در گذر از این مورد، مؤلفه‌ی اصلی این آلبوم، صراحت فضای ترانه‌هایش در بهره‌گیری و بازتابندگیِ نشانه‌های جریان موسوم به چپ است که به طور مشخص در ترانه‌های دوست خوب بچه‌ها (تقدیم شده به صمد بهرنگی)، گلسرخی (تقدیم شده به خسرو گلسرخی) کوثر (ترانه‌ای در مدح حسین‌بن‌علی که نشانه‌ای از التقاط انقلابی‌گری شیعی و مارکسیستی در ان دوران محسوب می‌شود.) و ترانه‌ی جنبش نمود کامل یافته است.

به عنوان نمونه در ترانه‌ی دوست خوب بچه‌ها، شاعر این ترانه، ناصر مهدی‌پور، با گزینش و پردازش نشانه‌ها و مؤلفه‌های شناخته‌شده‌ی جهان صمد بهرنگی، هم‌چون دوست خوب بچه‌ها، به دریا رسیدن، الدوز و کلاغ، ماهی سیاه چشمه،مرغ ماهی‌خوار  با صمد وارد گفتگو می‌شود و جای او در میان جمعِ وارثان انقلاب خالی می‌کند؛

ماهی سیاه چشمه
حالا خود حاکم دریاست
 مرغ ماهی‌خوار رُ کشتن
 تموم دریا مال ماست…

ترانه‌ی  دوست خوب بچه‌ها محل تراکم نشانه‌های آن دوران از تاریخ معاصر دانست.

مشخصات آلبوم دوست خوب بچه‌ها:
– کلام‌پرداز ترانه‌های بت، دوست خوب بچه‌ها، گلسرخی و رفیقان: ناصر مهدی‌پور
– کلام‌پرداز ترانه‌ی جنبش: مزدک
– کلام‌پرداز ترانه‌ی کوثر: شهیاری
– کلام‌ ترانه‌ی گفتم و گفتا: برگرفته از غزلی سروده‌ی حافظ
خواننده و سازنده‌ی ملودی‌ِ ترانه‌ها: حبیب
تنظیم‌کننده‌ی موسیقی ترانه‌ها: رضا جهان‌شمس
صدابردار و صداپرداز: رحیم شب‌خیز و قاسم عابدین
استودیو صبا– ۱۳۵۸